Sjuxmastate Niet toegankelijk voor publiek
Aan de vroegere Sjuxmastate op het door grachten omgeven terrein in Waaxens, herinnert alleen de oude bakstenen poort.
Het huis
Als oudste bewoner van de Sjuxmastate is de hoofdeling Douwe Syuersma bekend. In de zestiende eeuw vererfde de state op Abba Syucksma, die in 1522 grietman van Ferwerderadeel was. Eerst verbleef hij op Camminghastate te Ferwerd maar in 1539 woonde hij op Sjuxmastate. In de zeventiende eeuw was Ernst Mockema van Harinxma thoe Slooten eigenaar van de state. Hij trouwde in 1616 met Tiete van Botnia. Aan hen herinnert het alliantiewapen in de gevel van de toegangspoort. De Harinxma’s bleven de state tot de afbraak bewonen. Op de tekening van J. Stellingwerf uit 1722 die waarschijnlijk Sjuxmastate weergeeft, wordt als eigenaar P. van Harinxma thoe Slooten genoemd. De tekening toont een L-vormig gebouw in laat-gotische stijl met spitsboognissen en pinakels (smalle torentjes).
De state is al omstreeks 1755 afgebroken. Waar vroeger Sjuxmastate stond, bevindt zich nu een kop-hals-rompboerderij.
De poort
In de doorgang van het diepe poortgebouw bevinden zich gewelven. Het bouwwerk heeft een zadeldak tussen twee tuitgevels. De buitenzijde is sober met enkele accenten zoals de gevelsteen met het genoemde alliantiewapen en de sluitsteen boven de poortopening. In het wapen is het jaartal 1668 vermeld. Dit is opmerkelijk, aangezien het huwelijk van de bezitters van de wapens al in 1616 plaatsvond. Aan de binnenkant zijn in de muren vele gibbengaten voor de duiven uitgespaard, zoals in vele andere poorten in Friesland het geval was.
Al in 1751 is de state vervangen door een boerderij. De eigenaars, de familie Van Harinxma thoe Slooten, gingen wonen op Tjessensstate, een paar kilometer verderop. Op de boerderij kwamen huurboeren (meiers) te wonen, zoals in 1863 Sikke Jensma. Deze kreeg een zo grote onenigheid met de eigenaar Van Harinxma, dat de laatste hem de huur opzegde. Jensma was goed op de hoogte en eiste het recht op om nog een jaar lang één stuk grond gratis te gebruiken. Hij koos het zo dat de oogst ervan precies langs de Tjessensstate moest worden afgevoerd. Jensma instrueerde daarom zijn zoons heel precies: bij elke rit langs het slot Tjessens moesten zij de zweep treiterend omhoog heffen.
(Bron: Wiebe Hoekstra, artikel over de 'Poartepleats mei lytshûs' en over P. van der Plank, de huidige bewoner)